Historia Targówka w pigułce (dużej)

O historii Bródna i Targówka piasaliśmy już wielokrotnie, a dziś przeczytajcie opracowanie stworzone przez urząd miasta.

Prapoczątki miasta
Wczesne dzieje Pragi związane są z grodziskiem na Starym Bródnie, które jest świadectwem nie tylko istnienia lecz i poziomu kultury ówczesnych osadników, zajmujących tereny pradoliny Wisły na jej prawym brzegu. Tu lesiste, nisko położone grunty kładły się płaskimi tarasami, przetykane piaszczystymi płatami. Taka konfiguracja terenu wpłynęła niewątpliwie na swoisty, odrębny charakter Pragi, starszej siostry powstałej w trzy wieki później, miejskiej osady Warszawy po drugiej stronie Wisły. Prace archeologiczne prowadzone w rejonie Pragi datują odkrycie ww. grodziska na Starym Bródnie (na tzw. Zagórkach) na przełom IX i X w. Osada powstała na gruntach żyznych, miejscami podmokłych nad strumieniami Brodni oraz rzeczki Zązy, wpływającej do Bugu. Po wykarczowaniu rosnących tu lasów, grodzisko było w okresie swego istnienia największym gospodarstwem rolnym na prawym brzegu Wisły.

Szlachecka wieś
Wzmianka o obecnym Targówku (Targowe Małe) pochodzi z XV w. W 1580 r. ta wieś szlachecka liczyła ok. 59 ha i należała do Targowskich i Karniewskich, a następnie do Gumowskich. Królowa Anna Jagiellonka nadała mieszkańcom Targówka przywilej wyrębu drzewa w lasach bródnowskich. W XVIII w. Targowe Małe zostało połączone z Targowe Wielkie (obecna Stara Praga). Kolejnymi właścicielami Targówka byli Lubomirscy, następnie T. Szydłowski, który odsprzedał Targówek w 1764 r. Stanisławowi Augustowi. Za czasów króla Stanisława A. Poniatowskiego następuje dalszy rozwój Pragi. W 1764 r. król zakupił Targówek i część Golędzinowa, gdzie założył odrębne miasto, Golędzinów Królewski. Powstała tu manufaktura sukiennicza oraz wielka cegielnia królewska.

Cmentarz Żydowski
Targówek natomiast król rozparcelował, a części tych włości (folwark Bojnówek – dzisiejsze Szmulki) wydzierżawił na 40 lat swemu liwerantowi Szmulowi Jakubowiczowi Zbytkowerowi jednemu z najbardziej prężnych kupców i bankierów końca XVIII w. Królewski bankier Szmul Zbytkower dla coraz liczniejszej gminy żydowskiej (stanowili wówczas 20% ludności Pragi) założył na Targówku w rozgałęzieniu dzisiejszych ulic: Odrowąża i Św. Wincentego cmentarz, gdzie chowano uboższych wyznawców religii mojżeszowej. Teren cmentarza zniszczonego podczas ostatniej wojny został zniwelowany. Obecnie jest ogrodzony i zabezpieczony przez fundację Nissenbaumów.

Rzeź Pragi (oraz Bródna i Targówka)
Rozwijająca się w XVIII wieku Praga, na przełomie XVIII i początku XIX wieku uległa ogromnemu zniszczeniu. Spowodowane ono było tragicznymi w skutkach wydarzeniami – obroną Warszawy w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej. Podjęcie w czasie insurekcji kościuszkowskiej przez Radę Najwyższą Narodową decyzji obrony Warszawy na szańcach Pragi doprowadziło do zniszczenia tej części miasta. Celem zwiększenia pola obstrzału spalono wówczas Bródno i Targówek. 04.11.1794 r. gen. Suworow przypuścił szturm na Pragę. Po jej zdobyciu wymordowano znaczną część ludności. Była to ostatnia bitwa Rzeczypospolitej, zbudowaniem fortyfikacji napoleońskich w latach 1806-1811, w wyniku których wyburzono zabudowę znacznej części dzielnicy oraz usypaniem okopów w 1818 r., ograniczających jej rozwój terytorialny.

Kolejka przy ul. Radzymińskiej / fot. NAC

Początki kolei
Nowe perspektywy dla Pragi i przyległych do niej osad otworzyło zbudowanie w 1860 r. linii kolejowej łączącej Warszawę z Petersburgiem. Powstał wówczas dworzec Petersburski (obecnie Wileński). W 1865 r. zbudowano tu następnie linię kolejową łączącą Warszawę z Terespolem. Wybudowano też dworzec Terespolski obecnie zwany Wschodnim. W 1875 r. wybudowano jeszcze linię kolei Nadwiślańskiej, biegnącą przez Pragę i łączącą Lublin z Mławą. Wymagało to zbudowania odpowiedniego nasypu kolejowego. Ciągnął się on od Dworca Terespolskiego, aż po ul. św. Wincentego, gdzie wybudowano obok pierwotnych rogatek bródnowskich wiadukt. Następnie tory tej linii osiągały stację Warszawa-Praga
i przez Pelcowiznę biegły w kierunku północnym.

Cmentarz Katolicki
W 1884 r. na Bródnie został założony nowy cmentarz katolicki. Wielokrotnie powiększany osiągnął dziś obszar 135 ha i jest jedną z największych nekropolii w Europie. Chowano tu w przeważającej mierze ludzi z uboższych warstw społeczeństwa nie tylko Pragi, ale i lewobrzeżnej Warszawy. Mimo że brak tu okazałych pomników sztuki sakralnej w porównaniu z Warszawskim cmentarzem na Powązkach, stanowi on jednak trwały, zastygły w kwaterach ciąg historii Warszawy. Opodal głównego wejścia znajduje się drewniany kościółek z XIX w. pod wezwaniem św. Wincentego a Paulo. Stojący w pobliżu, również na cmentarzu murowany kościół parafialny został wybudowany w latach 50. XX w.

Przyłączenie do Warszawy
Targówek, Bródno i część Pragi były przez wiele lat zaniedbanymi peryferiami miasta o wyjątkowo biednej zabudowie. Wybuch wojny światowej w 1914 r. i ucieczka władz rosyjskich w 1915 r., a także starania Tymczasowego Zarządu Miasta, spowodowały, że generalny gubernator Hans von Beseler wydał 7 kwietnia 1916 r. rozporządzenie, na mocy którego przyłączono do miasta dzielnice podmiejskie, dzięki czemu, obszar administracyjny Warszawy powiększył się z 3275 ha do 12100 ha. Decyzja ta miała podstawowe znaczenie dla dalszego rozwoju przestrzennego miasta. W nowych granicach Warszawy znalazły się następujące tereny: Czerniakowa, Mokotowa, Ochoty, Czystego, Woli, Koła, Powązek, Bielan – na lewym brzegu oraz Bródna, Pelcowizny, Targówka, Grochowa i Gocławia na prawym brzegu Wisły. Średnia gęstość zaludnienia włączonych przedmieść wynosiła wówczas 13 osób na 1 ha, a w dawnych granicach miasta aż 244 osoby na hektar.

Dwudziestolecie międzywojenne
W okresie międzywojennego dwudziestolecia rozpoczęto brukowanie ulic i zakładanie sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Prace te postępowały zbyt wolno, dlatego też dzielnice robotnicze, takie jak Targówek, Bródno i Pelcowizna były nadal pozbawione tych urządzeń. Na Annopolu zbudowano prymitywne, drewniane baraki dla bezdomnych i bezrobotnych oraz wyeksmitowanych z zajmowanych mieszkań za zaleganie w opłatach czynszu.

Po II wojnie światowej
W 1951 r. powiększono obszar Pragi Północ. Przyłączono do niej: Żerań, Tarchomin, Stare Bródno, Zacisze, Świdry, Henryków i Choszczówkę. Po przyłączeniu w 1977 r. Praga Północ zajmowała prawie czwartą część Warszawy. Pod względem liczby mieszkańców znajdowała się na czwartym miejscu, natomiast potencjał przemysłowy stawiał tę dzielnicę na pierwszym miejscu. Przełomowe znaczenie dla Pragi Północ miało założenie największego w Warszawie i jedynego z największych w kraju ośrodków wielkoprzemysłowych na Żeraniu i Targówku, składającego się z FSO, Polfy, Fabryki Tworzyw Sztucznych, Warszawskich Zakładów Telewizyjnych i Elektrociepłowni Żerań.

Źródło: UM Warszawa, skróty i śródtytuły pochodzą od redakcji