Wszyscy planują świętowanie na 8 kwietnia, ale tak naprawdę wielkie powiększenie granic Warszawy nastapiło już 1 kwietnia 1916 roku (i to nie jest żart na prima aprilis).
Warszawa szykuje się do sympatycznej rocznicy: w kwietniu 1916 roku granice stolicy Polski zostały znacznie powiększone. W skład Warszawy weszły wtedy m.in. Marymont, Powązki, Mokotów, Czerniaków, Gocław, Grochów – a także Bródno, Targówek i Utrata.
Wszystkie duże i małe uroczystości rocznicowe planowane są w okolicach 8 kwietnia – taki bowiem dzień przyjęło się uznawać za datę rozszerzenia granic miasta. Tyle tylko, że jest to data… błędna.
Skąd to wiemy? Bo zajrzeliśmy do źródeł :-)
Rozporządzenie „dotyczące rozszerzenia warszawskiego okręgu miejskiego” ukazało się oficjalnie w urzędowym „Dzienniku rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego” (Warszawa podczas I wojny światowej znajdowała się pod niemiecką okupacją).
Dokument podpisał rzadzący wówczas miastem generał–gubernator Hans von Beseler – i faktycznie zrobił to 8 kwietnia 1916 roku.
Ale czy ktoś przed nami przeczytał pierwsze słowa tego rozporządzenia? Brzmią one nastepująco:
§ 1.
Z dniem 1 kwietnia 1916 r. zostają przyłączone do Warszawskiej gminy miejskiej (…)
Nie ma więc wątpliwości, że równo 100 lat rozszerzenia granic Warszawy m.in. o Bródno i Targówek mija dokładnie dzisiaj: 1 kwietnia 2016 roku!
Sprawdźcie sami w „Dzienniku rozporządzeń dla Jenerał-Gubernatorstwa Warszawskiego”:
Lektura owego rozporządzenia jest ciekawa nie tylko z powodu wyjaśnienia prawdziwej daty powiększenia stolicy Polski. Podczas czytania dokumentu widzimy, że niemiecki okupant miał pewne problemy z polską ortografią.
Wśród rejonów sąsiednich gmin przyłączanych do stolicy, wymienione są bowiem m.in. „z gminy Brudno przedmieście Pelcowizna, Ustronie, Nowe-Brudno, Targówek i Utrata” (pisownia oryginalna). Do dziś niektórzy mają z tym problemy, więc powtarzamy wyraźnie: Bródno pisze się zawsze przez „o” z kreską.
Pamiętajcie jednak, że pierwszego (a nie ósmego!) kwietnia 1916 roku do Warszawy nie weszło całe dzisiejsze Bródno, ani tym bardziej nie cała dzisiejsza dzielnica Targówek. Dokładne granice rozszerzenia mamy podane dalej w tym samym rozporządzeniu:
„Nowa granica miasta ciągnie się (…) na prawo od Wisły (…) wzdłuż wschodniej granicy miejscowości Nowe-Brudno i północno-wschodniej granicy cmentarza Brudno aż do drogi Brudnowskiej i ztąd wzdłuż toru koleji Petersburskiej do drogi wojskowej przy majątku Elsnerów; ztąd do drugiej drogi wojskowej, następnie w prostym kierunku do toru koleji Warszawsko Brzeskiej (…)” (pisownia oryginalna).
Czyli nowa granica Warszawy (nałożona na dzisiejszą siatkę ulic) biegła mniej więcej tak:
No dobra, powyższy opis chyba jednak nie był aż tak dokładny, bo kilka miesięcy później, 20 stycznia 1917 roku, władze musiały wydać jeszcze jedno, uzupełniające rozporządzenie „dotyczące ustanowienia granic miejskich Warszawy”.
Uściślono w nim szczegółowo przebieg nowych granic miasta – żeby już nie było wątpliwości, co np. jest drogą wojskową, a co nie. W zakresie dotyczącym Bródna i Targówka rejony, które wchodzą w skład wielkiej Warszawy opisano następująco:
„Z gminy Brudno (…) Kolonje Ustronie od toru kolejowego d. ż. Nadwiślańskiej do zachodniej granicy folwarku Aleksandrów, język piaskowy należący do ław piaskowych folwarku Stefanówka przy szosie fortecznej, osada Nowe Brudno i południowo-zachodnia część gruntów pogranicznych. Cmentarz Św. Wincentego, grunta dokupione przez miasto dla powiększenia tego cmentarza, cmentarz żydowski, południowa część terenu folwarku Brudno przy drodze Brudzieńskiej do granicy Targówka, południowa część osady Targówek do granicy terenów Hipsza – aż do drogi; dalej do szosy fortecznej od folwarku Elsnerowskiego aż do jej zakrzywienia w blizkości dawnego fortu XII, część terenu folwarku Szmulowizna do drogi od szosy fortecznej do ul. Kawenczyńskiej i cała kolonja Utrata” (pisownia oryginalna).
Tutaj jest oryginał rozporządzenia:
Uff, i tak to właśnie naprawdę wyglądało 100 lat temu. Proces rozszerzania granic Warszawy trwał więc w rzeczywistości od 1 kwietnia 1916 roku aż do 20 stycznia 1917 r.
Dla nas jednak najważniejsza jest ta pierwsza data, wyraźnie zapisana w rozporządzeniu generał–gubernatora von Beselera: „Z dniem 1 kwietnia 1916 r. zostają przyłączone do Warszawskiej gminy miejskiej…”
Przekażcie tą informację planującym rocznicowe obchody dopiero za tydzień urzędnikom :)
