W rocznicę kapitulacji Warszawy przedstawiamy unikalną, nigdy nie publikowaną relację z zaciętych walk polsko-niemieckich o Bródno i Białołękę we wrześniu 1939 roku!
14 stron zapisanych drobnym maczkiem oraz narysowana odręcznie mapa – tak wygląda prawdopodobnie najdokładniejszy polski raport z bitwy na skraju Bródna, fragmentu oblężenia Warszawy we wrześniu 1939 r. Relację z tych walk spisał w grudniu 1939 r. – już w niemieckim obozie jenieckim Hohnstein – podporucznik Stanisław Krawczenko, adiutant majora Józefa Bacha, dowódcy 1 batalionu 79 pułku piechoty Strzelców Słonimskich.
I/79 pp (jak wówczas w skrócie pisano) wchodził w skład 20 dywizji piechoty Armii „Modlin”. Na początku września oddział walczył m.in. w bitwie pod Mławą. 14 września zajął pozycje na skraju Warszawy na osi Annopol-Pelcowizna, z zadaniem obrony Bródna. Główna linia obrony znajdowała się pomiędzy ulicami Inowłodzką i Toruńską. Batalion składał się z trzech kompanii, w których służyło łącznie 20 oficerów i ok. 400 żołnierzy. Ich straty w obronie Warszawy wyniosły ok. 25 procent (zabitych i rannych).
Spisana przez ppor. Krawczenkę relacja z dwutygodniowych walk jest długa i bardzo szczegółowa – oficer opisuje starcia dzień po dniu, a nawet godzina po godzinie. Poniżej przedstawiamy obszerne fragmenty jego wspomnień (pisownia oryginalna, skróty od redakcji).
Odręcznie rysowana mapa z zaznaczonymi pozycjami wojsk we wrześniu 1939 r.
I/79 pp w obronie Warszawy w dn. 14-27 IX 1939 r.
14 IX – godz. 10:00 przemarsz do Warszawy po boju pod Wolicą. Postój przy ul. Jagiellońskiej. Godz. 17:00 – przemarsz na Cmentarz Bródnowski jako odwód pułku.
15 IX – godz. 16:00 wysadzenie mostku na Kanale [Żerańskim – przyp. red.] i szosy przecinającej Kanał. Wycofanie się resztek innych oddziałów z Białołęki. Nieprzyjaciel obsadził płn. skraj Żerania i Annopol. Styczność ogniowa.
16 IX – Silny ogień artylerii npla i ckm z nad Wisły. Zabity st. strz. Grybi – karabinowy i 2 strzelców, 12 rannych. Wieczorem npl usiłuje sforsować Kanał, ponawia atak w nocy – natarcia te odparto.
17 IX – Na odcinku por. Mączki od rana silny ogień artylerii. Po południu, około godz. 17. natarcie npla, poprzedzone silnym ogniem artylerii. Deszcz, gwałtowna burza. Podch. Klimowicz, mając 12 rannych, wycofał się z nad Kanału do fabryki. Npl sforsował kanał. Por. Mączka wysyła ppor. Biedę i ppor. Krystka z plutonem i ckm z zadaniem wyrzucenia npla i zajęcia stanowiska opuszczonego przez podch. Klimowicza. Duże straty. Straty komp. por. Mączki za 16 i 17 IX – 6 zabitych i 32 rannych. Zniszczono 2 ckm.
18 IX – Kompanie Pajewskiego i Stasińskiego nacierają na utracowny w nocy z 17/18 IX przez II/79 Annopol. Podstawa wyjściowa – składy Nobla, godz. 10.00 na wysokości ul. Toruńskiej. Npl obłożył natarcie silnym ogniem artylerii i broni maszynowej. Natarcie posuwa się naprzód, walka przybiera charakter uliczny, gdzie poszczególne domy odbiera się granatami. Od pocisków artyl. zapalił się zbiornik benzyny w składach Nobla. Ciężko ranny por. Stasiński, 3 strzelców zabitych, 15 rannych. Plutony Stasińskiego wycofują się. Pppor Nowosadowski, będący w odwodzie, obejmuje dowództwo i zawiązuje łączność z por. Pajewskim. Wspólnie nacierają. W walce ulicznej zajmują Annopol i obsadzają jego płn skraj, gdzie otrzymują gwałtowny ogień boczny. Na skutek poniesionych strat i silnego ognia por. Pajewski i ppor. Nowosadowski wycofali się na wysokość ul. Inowłodzkiej, gdzie pozostały przez noc. Współdziałania naszej artylerii w czasie natarcia, mimo żądań, nie było. Straty: 1 komp. zabity d-ca plutonu i 5 strzelców. 3 komp. do strat wyżej wymienionych dochodzi 3ch zabitych i 4ch rannych.
19 IX – Ugrupowanie baonu rankiem 19 IX: Komp. 3-cia Nowosadowskiego na prawo od ul. Marywilskiej, wzdłuż ul. Inowłodzkiej – do kościoła. Komp. 1-wsza por. Pajewskiego na lewo od ul. Marywislkiej do toru kolejowego. Komp. 2-ga por. Mączki – fabryka Zakładów Teletechnicznych Pelcowizna. Dowódzwo baonu w kolonii Śliwice. Batalion II/79 na południe od ul. Toruńskiej w drugiej linii, baon III/79 Pelcowizna. Na tak zajętych stanowiskach pozostały kompanie aż do dnia kapitualcji.
19 IX – około godz. 22:00 natarcie npla wsparte silnym ogniem artylerii. Na odcinku 3ciej kompanii dochodzi na odległość rzutów granatów. Nawiązuje się walka na granaty. Natarcie odparto przy wsparciu naszej artylerii. Zabitych 1 strzelec, 2 rannych.
20 IX – około godz. 10:00 kompanie otrzymały rozkaz wsparcia natarcia plutonu z II/79. Natarcie, przy bardzo słabym ogniu naszej artylerii (4-6 strzałów) zajęło płn skraj Annopola, posuwając się na wydmy piaszczyste. Po wyruszeniu z zabudowań kompanie dostały się w ogień krzyżowy ckm. Natarcie załamało się. Poległ por. Zaborowski, 6 zabitych, 19 rannych.
20 IX – Kompanie otrzymały uzupełnienia, zbieramy ludzi z różnych oddziałów o uzbrojeniu niekompletnym, z karabinami francuskimi i przerobionymi rosyjskimi, bez hełmów, menażek itp. Ludzie Ci nie byli jeszcze w ogniu. Uzupełnienie to, jak i następne, nie podniosło wartości bojowej pododdziałów.
Fragment ręcznie spisanej relacji ppor. Stanisława Krawczenko
21 IX – przez cały dzień ogień artlerii nplskiej. Ranny mjr. Bach [zmarł w październiku 1939 r. – przyp. red.], Dowództwo baonu obejmuje kpt. Dybkowski.
21 IX – Wieczorem ponownie natarcie npla. Ranny po raz drugi ppor. Nowosadowski i około 10 strzelców. 1 zabity. Stanowiska broni i ludzi, uprzednio nie przygotowane – były bardzo liche. Stałych umocnień nie było. Doły strzeleckie wykopane przez strzelców w lotnych piachu – stale zasypywały się.
22-23-23 IX – Upłynęły przy ciągłej czujności kompanii, w omal nieprzerwanym ogniu nieprzyjacielskiej artylerii, moździeży, granatników i broni maszynowej. Na odcinku Annopol 1 zabity, 2 rannych.
24/25 IX – W noc w godz. 1-4:00 wypad na Białołękę. Wypad nie dał wyników.
25 IX – Ogień artylerii, broni maszynowej i działania lotnictwa nplskiego. W godzinach 16:30 do godz. 2:00 dn. 26 IX gwałtowne bombardowanie Warszawy.
25 IX – Nocą wypad podch. Słomskiego + 17 ludzi do okopów npla na kierunku Stefanówek. Npl. wycofał się. Zabrano skrzynkę granatów i rower.
26 IX – godz. 2:30 ponowne, po raz 3-ci w tym dniu natarcie npla. Odparte przy udziale naszej artylerii – 5 zabitych (kpt. Lange), 12 rannych.
27 IX – Pierwsze wiadomości o kapitualcji Warszawy. Przerwanie ognia o godz. 11:00. W ostatniej niemal chwili zabity ppor. Reissing.
—–
W czasie Obrony Warszawy mieliśmy b. duże straty. Liczby podane wyżej nie są kompletne. Mimo dużych uzupełnień stany kompanii w dniu 27 IX liczyły:
1 – 103 ludzi
2 – 112 ludzi
3 – 109 ludzi
W dniu kapitulacji, po wszystkich uzupełnieniach 1 komp. posiadała tylko 6 ckm, a trzecia kompania strzelecka tylko 5 rkm i 1 granatnik, przy kompletnym braku amunicji do moździeża i granatnika.
Przez cały czas obrony żywienie ludzi było niedostateczne. Kuchnie, przy ogromnych trudnościach transportu, w ogniu artylerii, dowoziły tylko 1 posiłek na dobę w godzinach nocnych. Posiłek ten składał się z zupy ryżowej i chleba.
S. Krawczenko ppor.
adiutant I/79 pp.
Hohnstein, 1 XII 1939 r.
Wykaz oficerów 1 batalionu 79 pułku piechoty we wrześniu 1939 r.
Raport z walk o Bródno w 1939 r. otrzymaliśmy od Marcina Gałązki z antykwariatu Kwadryga na ul. Wilczej 29A (www.kwadryga.com). Dokument trafił do niego przy okazji zakupu większego księgozbioru i już znalazł nowego nabywcę.
